تاریخچه شهرستان پیشوا
پیشوا مرکز شهرستان پیشوا و یکی از شهرهای استان تهران در ایران است.
شهر پیشوا در دامنه‌های طبیعی قرار دارد و در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی پایتخت
واقع شده‌است.
این شهر در مسیر کهن راه ابریشم و همچنین در مسیر خط راه‌آهن سراسری تهران-مشهد قرار دارد.
پیشوا
از معدود شهر هایی است که علی‌رقم نزدیکی به پایتخت، مهاجران کمی پذیرفته و
بیشتر مردمان آن بومی همین منطقه هستند به همین دلیل از شهرهای کم جمعیت
استان تهران محسوب می شود. طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران شهر،
تعداد ۴۷،۲۵۳ نفر جمعیت داشته است.
پیشوا یکی از بندرهای کویر مرکزی
ایران به شمار می‌رود از این رو به آن «سناردک» می‌گفتند که در زبان پهلوی
به معنای ساحل خشکی است. به پیشوا لقب «مهد انقلاب ایران» نیز می‌دهند. در
سفر ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به این منطقه، پیشوا «نگین سبز استان
تهران» نام گرفت و رهبر ایران نیز در سفرش، این شهر را «مرکز شهادت» نامید.
علاوه
بر این پیشوا شهری است گلخانه‌ای، که بیش از یک پنجم گلخانه‌‌های
خاورمیانه را در خود جای داده است و یکی از قطب های تولید آلوئه‌ورا در
ایران به شمار می‌رود.
این شهر مدفن جعفر خواری فرزند موسی کاظم
(امام هفتم شیعیان) از عالمان و مجتهدان جامع‌الشرایط شیعه در زمان امامت
علی بن موسی الرضا است و یکی از شهرهای زیارتی ایران محسوب می‌شود.
این
شهر زادگاه کیومرث نخستین پادشاه ایران است که برای مقابله با اهریمن
نخستین بار از سامنات برخاست، همچنین قیام ۱۵ خرداد نیز از کنار مرقد جعفر
بن موسی آغاز شد و در نهایت منجر به انقلاب اسلامی ایران و برچیده شدن
شاهنشاهی ۲۵۰۰ ساله ایران گردید.
محتویات
۱ نام
۱.۱ سامنات
۱.۲ سناردک
۱.۳ امامزاده جعفر
۱.۴ پیشوا
۲ جغرافیا
۲.۱ موقعیت
۲.۲ زمین شناسی
۲.۲.۱ خاک
۲.۲.۲ گسل
۲.۳ آب و هوا
۲.۳.۱ منابع آب
۲.۳.۲ بادها
۲.۴ جمعیت
۳ تاریخچه
۳.۱ پیش از اسلام
۳.۲ پس از اسلام
۳.۲.۱ شهادت جعفر بن موسی
۳.۲.۲ زلزله ویران‌گر (قرن هشتم)
۳.۲.۳ وقف جنید رازی (قرن نهم)
۳.۲.۴ صفویه
۳.۲.۵ قاجاریه
۳.۲.۶ پهلوی
۳.۲.۶.۱ قیام ۱۵ خرداد
۳.۲.۷ جمهوری اسلامی
۴ مردم
۴.۱ زبان
۴.۲ قومیت
۵ فرهنگ و هنر
۵.۱ آیین پانصد ساله بنی اسد
۶ اقتصاد
۶.۱ کشاورزی
۶.۲ دامپروری
۶.۳ صنعت
۷ گردشگری
۷.۱ زیارتی
۷.۲ تاریخی
۷.۳ تفریحی
۸ دانشگاه‌ها و مدارس علمیه
۸.۱ دانشگاه‌ها
۸.۲ مدارس علمیه
۹ پانویس
۱۰ جستارهای وابسته
۱۱ پیوند به بیرون
نام
سامنات
در
دستنویسی درباره تاریخ خوار (گرمسار امروزی) که رونویس آن هنوز باقی است
حدود شهر امروزی پیشوا را سامنات نامیده‌اند.[۳] در فرهنگ دهخدا نیز دشت
وسیع دامنه جنوبی کوه‌های البرز مابین تهران و سمنان، «سامنات» نامیده شده
است.[۴] سامنات منتسب به سام، فرزند نوح و پدر کیومرث نخستین شاه یکتاپرست
ایران است.[۵] دلیل این که چرا این نام به فراموشی سپرده شده است معلوم
نیست.
سناردک
یکی از نام‌هایی که به پیشوا نسبت داده می‌شود
سناردک است. سنارک در لغت از دو قسمت «سنار» و «دک» تشکیل شده که در زبان
پارسی میانه، «سنار» به معنی ساحل و بندر است و «دک» هم‌معنی خشکی و کویری
است.[۶] سنارک، اکنون یکی از محله‌های پیشوا در جنوب شرقی این شهر است.
امامزاده جعفر
پس
از وقف زمین‌های اطراف آرامگاه جعفر بن موسی توسط شیخ خضرالدین جنید رازی
در قرن نهم هجری قمری و رونق گرفتن بیشتر منطقه، این شهر با محوریت آرامگاه
جعفر بن موسی رشد کرد و نام این شهر به امامزاده جعفر تبدیل شد . گفته
می‌شود که شاید یکی از دلایل به فراموشی سپرده شدن سامنات مرکزیت امامزاده
جعفر بر شهر بوده است.
پیشوا
تا پایان روزگار قاجار این شهر به
نام امامزاده جعفر نامیده می‌شد ولی با ساخت راه‌آهن سراسری ایران در سال
۱۳۱۷ و گذر آن از این سامان رضا شاه نام رسمی آن را از امامزاده جعفر به
پیشوا تغییر داد[۷] که دو احتمال برای این تغییر نام گفته می‌شود، نخست به
بزرگداشت جعفر بن موسی، پیشوایی که در این شهر مدفون است و احتمال دوم، به
احترام هیتلر که در آن زمان پیشوا نامیده می‌شد.
جغرافیا
موقعیت
پیشوا در نیمه شمالی ایران و ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی تهران قرار دارد.
Compass rose pale.svg ایوانکی، شریف آباد پاکدشت، پارک ملی خجیر، دماوند ری، تهران Compass rose pale.svg
سمنان، گرمسار شمال ورامین
شرق پیشوا غرب
جنوب
دشت کویر، پارک ملی کویر جوادیه، دریاچه نمک چرمشهر، قم
زمین شناسی
پیشوا
بر روی دامنه‌ی تپه‌های طبیعی و روی گسل قرار دارد، از شمال به کوه‌های
البرز و از جنوب شرق به کویر مرکزی ایران متصل است به همین دلیل منطقه‌ی
مناسبی برای کشت محسوب می‌شود.
خاک
دکتر پرویز کردوانی در خصوص خاک این منطقه می‌گوید:
در همه جای این دشت به جز نواحی جنوبی و منتهی الیه شرقی برای کشاورزی و
زراعت مناسب است به طوری که اگر آب به مقدار کافی موجود باشد تقریبا تمام
زمین‌های آن را می‌توان زیر کشت برد.
[۸]
گسل
شهر پیشوا
بر روی گسل قرار دارد و ناهمواری این گسل به‌راحتی پیداست. گسل پیشوا در
راستای E 130 N است، از مرکز این شهر آغاز شده و به درازای ۳۴ کیلومتری شرق
آن ادامه دارد. این گسلِ فشاری با شیب به سمت شرق به روشنی رسوبات کوارتز
را بریده و مرز میان کوه و دشت را در پیشوا تشکیل می دهد.[۹] طول شرقی
جغرافیای َ45 ْ51 تا َ15 ْ52 درجه و عرض شمالی جغرافیای َ15 ْ35 تا َ23 ْ35
درجه محدوده این گسل را شامل می‌شود.[۱۰][۱۱] آخرین فعالیت بزرگ این گسل
۷۸۵ ه.ق. (۱۳۸۴ میلادی) همزمان با حمله تیمور لنگ بوده و طی آن این شهر و
محدوده ورامین و ری به کلی ویران گردیده است.[۱۲]
آب و هوا
نمای پیشوای قدیم
پیشوا
آب و هوای معتدل و نیمه‌خشک و در دشت‌ها آب و هوای صحرایی مختص خود را
دارد، نسبت به گرمسار و ورامین معتدل تر است ولی شب‌های زمستانی سردتری
دارد. درجه حرارت پیشوا بین ۱۴- درجه در زمستان و ۴۵+ درجه در تابستان در
نوسان است. در بهار و پاییرز به علت وجود درختان فراوان و مصونیت از آلودگی
های تهران هوای فرح‌بخش و دلنشینی دارد.[۱۳]
منابع آب
زمین های
زراعی و باغ‌های پیشوا توسط نهرها، چشمه‌ها(چشمهٔ دریاچهٔ قلعه‌کرد و...)،
قنات‌ها(هرمین، سناردک و ...) و رودخانه‌های جاری شده از رشته‌کوه البرز
سیراب می‌گشت. در سال‌های گذشته با هدف تامین آب مطمئن برای کشاورزی منطقه
پاکدشت، پیشوا و ورامین و همچنین تامین آب شرب بخش‌هایی از شرق و جنوب
تهران سدهای لار، لتیان و ماملو احداث گردید،[۱۴][۱۵][۱۶] اما با افزایش
جمعیت کلانشهر تهران و خشکسالی‌های پیاپی، تامین آب شرب تهران درصد بیشتری
را سهم خود کرد و رودخانه پیشوا و نهرها و چشمه‌ها و قنات‌هایش یکی پس از
دیگری خشک گردید و بسیاری از باغ‌های موقوفه که از درختان انار، انگور،
انجیر، توت و گردو و... تشکیل می‌شد نیز از بین رفت. امروزه زمین های پیشوا
با چاه‌هایی که بعداً حفر شد آبیاری می شود.
بادها
بادهای
باران‌زا: مهم‌ترین منبع بارش در این منطقه بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و
اطلسی است که از سمت غرب می‌وزد. رشته کوه البرز همجون سدی به نحو موثری از
نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند در نتیجه باعث شده‌است که
هوای شهر از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.[۱۷]
باد
شهریاری: بادی خنک و دلربا است که از سمت شهریار می‌وزد و هوا را لطیف می
کند و محدود به فصل خاصی نیست. در تابستان گرمای هوا را کاهش داده و موجب
رشد بهتر درختان می‌شود. وزیدن باد شهریاری در تابستان برای مردم پیشوا
خوشایند است.[۱۸]
باد خِشو: در اوج گرمای تابستان از سمت کویر
می‌وزد و به خشکی و گرمای هوا شدت می‌بخشد و باعث ریزش گل‌ها و گرد گرفتن
درختان می‌شود. این باد در روزهایی حد فاصل اواخر خرداد تا پنجم مرداد
می‌وزد.
باد قبله: این باد در بهار از سمت جنوب و جنوب غرب می‌وزد و
همراه با دولخ(نوعی گرد و خاک محلی) است و معمولاً با توده ای از ابر سیاه
همراه است که به آن پایه می‌گویند و منجر به رعد و برق و باران و تگرگ می
شود.
باد احنمود: بادی است سردو خشک و سوزان که در اوج سرمای بهمن
ماه از سوی کوه‌های شمال غربی می‌وزد، و هوا را از مناطق برف‌نشین هم سردتر
می‌کند. هنوز وقتی این باد بوزد مردم می‌گویند: «معلوم نیست برفش کجا
اومده که سوزش داره اینجا میاد».
باد خاله‌پیرزن: معمولاً سه روز
مانده به عید نوروز می‌وزد و معتقد بودند که "خاله پیرزن در اثر خستگی، شب
عید خواب می‌ماند و مدت ده روز باد نمی‌وزد و بعد از این مدت عمو نوروز
می‌آید و خاله‌پیرزن بیدار می‌شود. اگر عمونوروز عصایش را به آب بزند
خاله‌پیرزن می‌گوید باران ببارد و اگر به خاک بزند می‌گوید باد بوزد".[۱۹]
ضرب المثلی پیشوایی می گوید: «خاله پیرزن گفته اگه پشتم به بهار نبود بچه رو توی گهواره‌اش (از سرما) خشک می کردم».
جمعیت
طبق
سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران جمعیت پیشوا ۴۷،۲۵۳ نفر بوده که از این
تعداد ۲۳۷۳۴ نفر مرد و ۲۳۵۱۹ نفر زن بوده‌اند و این تعداد در ۱۳۳۵۲ خانواده
زندگی می‌کنند[۲۰] که اکثراً بومی همین منطقه‌اند.
تاریخچه
پیش از اسلام
دیرینگی باستان‌شناسی منطقه پیشوا به پنجاه هزار سال پیش و دوره پارینه‌سنگی می‌رسد.
پس از اسلام
شهادت جعفر بن موسی
زلزله ویران‌گر (قرن هشتم)
وقف جنید رازی (قرن نهم)
صفویه
قاجاریه
پهلوی
قیام ۱۵ خرداد
منبع : سایت ویکی پدیا