تاریخ و معماری بنای آستان

تاریخ و معماری بنای آستان

بنای مجلل و باشکوه بقعه امامزاده جعفر بن موسی الکاظم (ع) در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی ساخته شده و محراب داخلی حرم در قسمت جنوب بنای بقعه قرار دارد؛ ازاره داخلی مقبره تا ارتفاع ۱٫۵ متری با کاشیهای معرق فیروزه‌ای، مشکی، زرد و سفید بر زمینه لاجوردی با نقوش تزیینی اسلامی مزین شده و در اواخر دوران پهلوی، بالای ازاره داخل حرم و گنبد نیز به طور کامل، آینه کاری شده‌است.

ضریح متبرک این مقبره در وسط گنبد خانه بر روی پایه‌ای ۳۰ سانتیمتری از سنگ مرمر سبز رنگ قرار دارد و از جنس طلا و نقره‌است که با هنر میناکاری تزیین شده و کتیبه‌های آن با خط ثلث و نستعلیق نوشته و در سال ۱۳۷۱ هجری شمسی ساخته و نصب شده است؛ در پایان کتیبه‌ای که روی درب ضریح سابق مرقد مطهر موجود است، تاریخ سال ۹۴۴ هجری قمری حک شده و در پایین کتیبه داخل حرم که به خط ثلث است، نام شاه طهماسب صفوی و تاریخ ۹۵۶ هجری قمری ثبت شده‌است.  

گنبد این بنای مجلل که از جمله آثار ارزشمند معماری مذهبی ایران است، دارای ۲۱ متر ارتفاع و ۹٫۵ متر قطر است که به شیوه دو پوش ساخته شده و فاصله بین پوش اول و دوم آن هفت متر است و بر روی پایه شانزده ضلعی با هشت پنجره‌است که چهار پنجره آن دارای شیشه رنگی است.

کاشیهای فیروزه‌ای قسمت خارجی گنبد، با نقوش هندسی و کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق و کوفی بنایی تزیین شده و علاوه بر جنبه تزیینی، دارای نقش عایق برای حفاظت از برف و باران است که در سال ۱۳۵۴ توسط سازمان ملی حفاظت آثار باستانی مرمت و تعمیر شده‌است.

ایوان زیبای غربی صحن این آستان مقدس در سال ۱۲۲۷ هجری قمری با دستور فتحعلی شاه قاجار درهنگام تعمیرات بنا اضافه شد که ابعاد آن ۷× ۸٫۲۰ متر است و کف و ازاره آن تا ارتفاع ۱٫۵ متری، در سالهای اخیر با سنگ مرمر پوشانده شده و پوشش سطح ایوان به وسیله گچ، سفیدکاری و در قسمت طاق، به صورت رسمی بندی تزیین شده است؛ طاق ایوان به شکل جناغی ساخته شده و از پاکارقوس طاق، کتیبه‌ای به خط نستعلیق سفید بر روی ۵۰ لوح و ۴۵۰ قطعه کاشی لاجوردی وجود دارد که مشتمل بر ۲۵ بیت شعر از فتحعلی خان صباست و هر مصرع آن درون کادری مشخص نوشته شده و فواصل بین کادرها را با کاشیهای زرد و سبز و طرحهای گل و برگ پر کرده‌اند؛ بر روی آخرین کاشی از کاشیهای مذکور که از نوع کاشی خشتی زمان قاجاریه‌است، تاریخ تعمیر بنا به سال ۱۲۲۷ هجری قمری حک شده‌است.

صحن این آستان مقدس، هم اکنون با اجرای طرح توسعه حرم، دارای ابعاد تقریبی ۵۱ × ۸۵ متر است که در ضلع شمال آن، درگاه ورودی صحن، در جنوب آن پارک بزرگ آستان مقدس، در شرق رواقهای پیرامون بنای اصلی، یک سردر رفیع با کاشیکاری و مناره‌های روی سردر ورودی جبهه شرقی صحن و در طرفین آن، دو طبقه ساختمان و کتابخانه، دفتر امور اداری آستان مقدس، مجموعه تجاری، زائرسرا، سرویسهای بهداشتی و در غرب، بنای بقعه متبرک، ایوان غربی صحن و مسجد حرم قرار دارد.

هر چند که در گذشته و حال، از صحن این آستان مقدس به عنوان قبرستان استفاده می‌شود، ولی قبور به صورت همسطح ساماندهی شده و همانند حیاط صحنهای سایر امامزادگان و مساجد مناطق مختلف ایران، در وسط سطح صحن، یک حوض زیبا و بزرگ قرار دارد که زائران جهت ساختن وضو از آن استفاده می‌کنند.

بنای بقعه امامزاده جعفر (ع) در زمان شاه طهماسب صفوی ساخته شده و بعدها در زمان قاجاریه، به دستور فتحعلی شاه قاجار تعمیر و ایوان اصلی آن در ضلع شرقی بقعه احداث شده و در دوران پهلوی تعمیرات گنبد، آینه کاری داخل حرم و دیگر تزیینات داخلی و خارجی این آستان مقدس انجام شد، ولی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه آستان مقدس این امامزاده در قالب طرح جامع آغاز و بناهایی ساخته و اقداماتی انجام شده که هم اکنون نیز ادامه دارد.

منابع
- سفرنامهٔ مادام د یولافوآ نگارش و ترجمهٔ فره وشی
-کتاب آشنایی با سلاله پاکان، امام‌زاده جعفربن موسی الکاظم نوشتهٔ حسن اصلانی