تاریخ و معماری بنای آستان
آستان امامزاده جعفر(علیه السلام) در شش کیلومتری جنوب شرقی ورامین در شهر پیشوا قرار دارد.
تاریخ
اولیه بنای ساختمان بقعه امامزاده معلوم نیست از آن جایی که مرحوم بیهقی
متوفای 565 هـ ق نوشته: در سنادک توسط قاضی شهر ری نماز بر جسدش خواند و
دفن کردند و مشهد او آنجاست. این احتمال داده می شود که بنای اصلی بقعه
مربوط به قرن چهارم هجری است که بعدها اضافات و تعمیراتی صورت گرفته باشد.
بنای
مرتفع و مجلل این بقعه یادگاری از عهد صفویه است که با گنبدی از کاشیهای
فیروزه ای و صحن وسیع بر فراز تپه ای مشرف بر شهر واقع شده است. سیر تحول
شکل گیری و ساخت مجموعه مذهبی آستان امامزاده جعفر(علیه السلام) به طور کلی
در سه مرحله انجام گرفته است: مرحله اول: شامل پلانی مربع شکل و مسقف با
گنبد که در زمان شاه طهماسب صفوی ساخته شده و نیز محوطه باز مقابل آن، که
به عنوان محل تدفین اهالی شهر استفاده شده است. مرحله دوم: ایوانی است که
در زمان فتحعلی شاه قاجار در ضلع شرقی بقعه به بنا ملحق گردیده است که
کتیبه ایوان حکایت از آن می نماید. مرحله سوم: مربوط به فعالیتهای عمرانی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که در راستای طرحهای توسعه ای و جامع
تعدادی از اماکن و بناهای پیرامون آستان مقدس خریداری و به مجموعه اضافه
گردیده و یازده رواق پیرامون بنای اصلی در ضلع شرقی صحن، یک سر در رفیع با
کاشیکاری و مناره های روی سر در ورودی جبهه شرقی و در طرفین آن، دو طبقه
ساختمان و کتابخانه، دفتر امور اداری آستان مقدس، مجموعه تجاری، زائرسرا،
سرویسهای بهداشتی و غیره ساخته شده است. مجموعه بقعه مشتمل است بر درگاه و
سر در ورودی فضاهای تدارکاتی، بهداشتی و کتابخانه، میانسرا (صحن)، ایوان
غربی در مقابل درگاه شرقی صحن قرار دارد و بنایی الحاقی است که در زمان
فتحعلی شاه قاجار در سال 1227 ق هنگام تعمیرات بنا به آن اضافه گردیده و
دارای کتیبه ای به خط نستعلیق بر کاشی لاجوردی است. گنبد بقعه که از آثار
ارزشمند معماری مذهبی ایران به شمار می رود، دارای 21 متر ارتفاع از سطح
زمین و 9/5 متر قطر و به شیوه دوپوش ساخته شده است. در قسمت خارجی دارای
پوشش کاشیهای فیروزه ای با نقوش هندسی و کتیبه هایی به خط ثلث نستعلیق و
کوفی بنایی است. درب منبت حرم به نام شاه طهماسب و مورخ به سال 950 هـ. ق
است و اثر تاریخی و هنری مهمی به شمار می رود و دارای کتیبه است. کتیبه
داخل حرم شامل نوشته هایی به خط ثلث است که در قسمت پایین آن نام شاه
طهماسب صفوی و تاریخ 956 ق ثبت است.
آستان مقدس امامزاده جعفر (علیه
السلام) دارای مناره های بلند و گنبدی بسیار با عظمت و کاشی کاری شده با
ارتفاع بلند است که از همه نقاط شهر و حتی از فاصله بسیار دور، نمایان است.
ساخت بنای بقعه، در زمان شاهان صفوی به ویژه شاه طهماسب بوده است و تاریخ
کتیبه روی ضریح مقدس با خط خوش نستعلیق به سال 994ق. است و اسامی خداوند
همانند: یا کمال، یا سریع، یا عالی، یا غافر، یا رافع، یا فاتح و ... در
حواشی آن حک شده است. بنا و توسعه حرم امامزاده در زمان شاهان قاجار نیز
مورد توجه و عنایت آنان بود؛ ولی اساسی ترین توسعه و بازسازی و مرمت، در
نظام مقدس جمهوری اسلامی صورت پذیرفته است.
در کنار صحن و سرای
امامزاده، بازار قدیمی و سرپوشیده ای وجود دارد و پس از پیروزی انقلاب
اسلامی، تعدادی از اماکن و بناهای پیرامون آستان مقدس خریداری و به مجموعه
حرم اضافه شد که هم اکنون حرم امامزاده دارای مسجد، کتابخانه، فضاهای
تدارکاتی، بهداشتی، فرهنگی و... است. موقوفات امامزاده آستان مقدس
امامزاده جعفر(ع) همانند بسیاری از اماکن مذهبی کشور، دارای موقوفات
فراوانی است. موقوفات امامزاده جعفر، شامل موقوفات تجاری، آموزشی، اداری،
خدماتی، اراضی کشاورزی و مسکونی، قنات آب و غیره است.
سابقۀ اولین
وقف‌نامه مکتوب امامزاده به سال 873 ق. می‌رسد که نام واقف آن، شیخ خضر
فرزند درویش جنید رازی است. خاندان جنید رازی که از عارفان مشهور قرن
نهم و دهم این دیار به شمار می‌روند، تا کنون همگی از خادمان و
خدمت‌گزاران امامزاده جعفر بوده‌اند. این بنا در سال 1317 ش با شماره
319 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع: سایت جامع امامزادگان ایران